درس هفدهم و هجدهم
كلاس نقاشي / درآمدي بر ادبيات دوران مشروطه

  كلاس نقاشي

نكته :‌سهراب سپهري در سال 1301 شمسي در كاشان ديده به جهان گشود و در سال 1359 چشم از چهان فرو بست . سپهري علاوه بر شاعري در رشته ي نقاشي نيز مهارت داشت.
سروده هاي سهراب سپهري «ساده و بي آلايش» و در عين حال «؟؟؟ از مفاهيم عرفاني» است. كتاب «اتاق آبي» مجموعه اي از يادداشت هاي پراكنده سهراب سپهري است كه آنها را در آخرين سالهاي زندگي خود نوشته است.  

  خود آزمايي درس 17:

1. چند اصطلاح نقاشي را كه نويسنده در متن آورده است . بيابيد:
نقش بندي ، نگارين ، گوته ريختن ( = طرح ريختن) ، بيرنگ و رنگاري

2 – در كدام قسمت از اين متن مي توان نشانه هاي شاعري نويسنده را يافت ؟
نويسنده در بازگويي اين خاطره از تبعيدهايي استفاده كرده كه نشان دهنده ي ذوق شاعري است. از جمله : به جاي «كشيدن تصوير اسب» از تعبير «اسب پروازي» استفاده كرده به جاي «طبيعي و زنده نقاشي كردن جانوران» از واژه ها و تعبيرهاي مناسب با هر جانوري استفاده كرده، مانند «مرغان راگويا مي كشيد / خرگوش را چابك مي بست / گوزن را رعنا رقم مي زد»

3 – يكي از ويژگيهاي بارز اين نوشته را بيان كنيد:
الف – نثر اين نوشته، در عين سادگي زيباست.
ب – واژه ها ، خوش آهنگ و با هم متناسبند
پ – از واژه ها و تعبيرهاي فارسي استفاده شده نظير رونگاري و بيرنگ
ت – كوتاهي جمله ها
مانند : زنگ نقاشي، دل خواه و روان بود
ث – تكرار كلمه مانند : سال دوم دبيرستان بوديم
اول وقت بود و زنگ نقاشي ما بود.
در كلاس نشسته بوديم و چشم به راه معلم لوله اي كاغذ زير بغل داشت ....نقشه ي قالي ؟؟ بود....
ج – استفاده طبيعي از آرايه هاي ادبي، به ويژه «كنايه» كه به نمونه هايي از آن اشاره شده

4 – دو كنايه در درس پيدا كنيد:
معلم نقاشي دور نبود/ صورتك به رو نداشت / آدمي افتاده و صاف بود / در نگار نقشه ي قالي دستي نازك داشت / حرفي به كارش بود

5 – كشيدن چه قسمتي از اسب براي معلم مشكل بود؟ او براي راه حل مشكل خود چه چاره اي انديشيد؟
مچ پاها و سم ها / معلم نقاشي ، زيركانه عمل كرد : با شتاب علفزاري كشيد يعني كه اسب در حال چريدن است به اين خاطر مچ ها و سم ها در ميان ملتها پنهان است.  

  آزمون فصل 6 :

1 – فرهنگ برهنگي و برهنگي فرهنگي به قلم كيست؟

2 – معني اين واژه ها را بنويسيد :
افراط ( ) ، تفريط ( ) ، تمتع ( ) ، خطر ( )

3 – مفهوم اين عبارت چيست؟
لازمه وارد اجتماع شدن اين است كه «من» از ميان برود و «ما» ايجاد شود .

4 - در درس فرهنگ برهنگي و ..........هدف نويسنده از آوردن داستان خياطان حقه باز چيست؟

5 - «نقد ادبي» و «با كاروان حله » از اثار كدام نويسنده و محقق برجسته ي معاصر است؟ دو اثر ديگر ازدي را نام ببريد.

6 – معني اين واژه ها را بنويسيد:
دارالاماره ( )، اعتكاف ( ) ، تجويد ( ) ، اذكار( ) قنديل ( )، منبت كاري ( ) ، مليله دوز ( )، ملجا ( )

7 – كتاب «اتاق آبي» اثر كيست؟

8 – مفهوم جمله هاي زير را بنويسيد:
الف – معلم دور نبود صورت به رو نداشت
ب – در نگار نقش خالي دستي نازك داشت
پ – رنگ را نگارين مي ريخت
ت – در بيرنگ اسب، حرفي به كار معلم بود
ث – پي مي بريم كه راه بدست خودش هم نيست
ج – اسب از پهلو ، اسبي خود را به كمال را نشان ، مي داد

9- معني واژه هاي مشخص شده زير را بنويسيد
در پيچ و تاب عرفاني اسليمي آدم چه كاره است؟
معلم مشوش بود 
معلم نقاشي سگ را روان گوته مي ريخت 
او خلف صدق نياكان خود بود 
دست معلم از وقب حيوان روان شد 
معلم فكر زيرين را پيمود و در آخره ماند 
دست معلم از بال و غارب به زير آمد 
دو دست را تا؟؟؟ از كله نمايان ساخت 


10 – در ادبيات زير، تغييراتي داده شده، آنها را بيابيد و اصلاح كنيد :
بوي گل و بانگ و مرغ برخاست/ هنگام بهار و ياد ؟؟؟ است
فراش بهار، گل بيفشاند / نقاش بين چمن بياراست

11 – در محل هاي نقطه چين، واژه هاي افتاده را بنويسيد
الف – هر آدمي كه .............. در دل نگرفت ....................
ب - .................سعدي / گويند خلاف ؟؟ داناست
پ – از غرقه ي ما خبر ندارد / .................درياست  

  درآمدي بر ادبيات دوران مشروطه :

انقلاب مشروطه باعث گرديد تا با تحولات سياسي و اجتماعي بوجود آمده، زبان و ادب فارسي نيز دچار دگرگوني شود، در شعر و نثر دوره ي مشروطه، واقعيات زندگي و مسائل سياسي و اجتماعي مطرح گرديده . مثل ها ، اصطلاحات ، قصه ها و رويدادهاي زندگي مردم عادي در ادبيات جا باز كرد، واژه ها و تركيب هاي ناآشناي عربي كم شده، عبارت هاي پيچيده و طولاني و جمله هاي پيوسته و پي در پي كاهش يافته و در نتيجه زبان شعر و نثر ساده تر و به زبان مردم كوچه و بازار نزديك شد. در دوره ي مشروطه ، طنز و نقد سياسي و اجتماعي افزايش يافت و نثر طنز اميز اين دوره در خدمت مبارزه سياسي قرار گرفت.
در دوره مشروطه طنز و نقد سياسي و اجتماعي افزايش يافت و نثر طنز آميز اين دوره خدمت مبارزه سياسي قرار گرفت.
دهخدا و سيدشرف الدين حسني (نسيم شمال) از طنز پردازان نامدار عصر مشروطه اند در دوره ي مشروطه، داستان نويسي به شيوه ي تازه و نمايش نامه نويسي به تقليد از اروپائيان پديد آمد.  

  مشروطه ي خالي :
‌نكته :

علامه ، علي اكبر دهخدا در سال 1258 ه‍.ش در تهران متولد شد و پس از آموختن علوم ادبي و ديني در مدرسه اي علوم سياسي به تحصيل ادامه داد. دهخدا در انقلاب مشروطه به جمع آزاديخواهان پيوست و در انتشار روزنامه صور اسرافيل به ياري دوستش، ميرزا جهان گير كه سردبير و ناشر روزنامه بود، برخاست. مقالات سياسي – انتقادي دهخدا در روزنامه صور اسرافيل با عنوان چرند و پرند با امضاي دخو به چاپ مي رسيد. اين مقالات در قالب طنز و با نثري ساده نوشته مي شوند.
ارزشمندترين فعاليت علمي دهخدا پديد آوردن افت نامه است كه بزرگترين فرهنگ نعت و دايره المعارف زبان فارسي به شمار مي رود. دهخدا در سال 1344 در تهران دار فاني را وداع گفت.  

  خودآزمايي درس 18 :

1 – چرا نويسنده در اين طنز سياسي، مشاجره ي پدر و مادر خود را مطرح كرده است؟
منظور نويسنده بيان اين نكته است كه همان گونه كه علت مشاجره خانواده اش ، پدرش بوده كه وكيل مدافع بوده، دليل بسياري از نابسامانيهاي جامعه و وكلاي نالايق و خودخوانده اند.

2 – به دو مورد از باورهاي مردم كه در متن درس آمده اشاره كنيد
الف – اعتقاد به اينكه پيوند عقد دختر عمو و پسر عمو از پيش در آسمانها بسته شده ب – اعتقاد به تأثير ستارگان و موقعيت آن ها در سرنوشت در زندگي انسانها

3 – باتوجه به متن تصور كنيد مادر نويسنده با سواد بوده يا بي سواد ؟ چرا؟
با توجه به عبارت «نمي دانم ذليل شده چطور از من وكالت نامه گرفت .......» مادر نويسنده بي سواد بوده است زيرا از متن وكالت نامه با خبر نبوده است.

4 – نويسنده دلش به حال مادرس مي سوزد، چه دليلي براي همدردي خود مي آورد؟
نويسنده بين گذشته ي خود و مادرش شباهتي ديده است. مادرش قبلاً نامزد پسرعمويش بوده اما ناخواسته با ديگري ازدواج مي كند. نويسنده نيز تمايل داشته با دختر عمويش ازدواج كند اما با اين ازدواج مخالفت مي شود

5 – چرا نويسنده اصرار مي ورزد كه مردم وكيل (نماينده) تعيين نكنند؟
نويسنده با تجربه تلخي كه از رفتار با مادرش داشته، نگران است كه كوشش ها و زحمات مردم در انقلاب مشروطه نيز با انتخاب وكلاي جاه طلب و خردخواه از بين برود.
ناله ي مرغ اسير: نكته : ابوالقاسم عارف قزويني، شاعر و تصنيف ساز معروف دوره مشروطه است. او از شانزده سالگي به شعر روي آورد. صدايي خوش داشت و به همين دليل مورد توجه مظفرالدين شاه قرار گرفت.
با زمزمه مشروطه، عارف به جرگه آزاديخواهان پيوست و شعر و موسيقي را به خدمت انقلاب درآورد. موضوع عمده ترانه ها و تصنيف هاي عارف «وطن» است.


معني اشعار ناله ي مرغ اسير :
بيت 1 - ترانه ها و سروده هاي من همه به خاطر ميهن است. من و پرنده گرفتار در قفس هر دو مانند هم هستيم. و به خاطر محروم شدن از آزادي است كه مي ناليم.

بيت 2 – از نسيم سحري كه آزاد است ياري مي خواهم تا ناله هاي درد آلوده مرا به كساني كه آزاده و آزادي خواهند برساند.

بيت 3 – اي هم وطنان بكوشيم تا وطن را از سلطه بيگانگان و حكومت ستمگرانه محمدعلي شاه نجات دهيم كه اگر چنين نكنيم، هميشه به همين صورت در اسارت خواهيم بود.

بيت 4 – پيشرفت ظاهري كشور به دست بيگانگان بي ارزش است. به حال چنين كشوري بايد گريست زيرا چنين وضعي موجب اندوه و تأسف بسيار است.

بيت 5 - كسي كه خود را در راه آزادي و استقلال ميهنش نثار نكند، او از مرده و لباسي كه به تن دارد، از كفن هم كم ارزش تر است.

بيت 6 – ملت ايران، اكنون به اين حقيقت پي برده است كه محمدعلي شاه شيطاني است كه در انديشه ي ويران كردن اين سرزمين است.



خودآزمايي :
1. منظور از مرغ اسير دو بيت اول چيست؟
سراينده شعر ( عارف قزويني)

2 – در كدام بيت ، بيگانه ستيزي شاعر ديده مي شود؟
خانه اي كاوشود ازدست اجانب آباد ز اشك ويران كنش آن خانه كه بيت الحزن است

3 – يكي از موضوعات اساسي در شعر مشروطه «وطن دوستي» است كه در شعر شكل افراطي آن «وطن پرستي» يا «ناسيونالسيم افراطي» مي گويندف در كدام بيت اين موضوع ديده مي شود؟
جامه اي كاو نشود و غرقه به خون بهر وطن
بدر آن جامه كه ننگ تن و كم از كفن است

4 – براي هريك از كلمات «همت» و «مسلك» دو كلمه ي هم خانواده پيدا كنيد.
اهميت ، مهم و اهتمام / شيك ، سلوك و سالك